Disco Elysium – The Final Cut Review (2024)

Dit is een geüpdatete versie van de oorspronkelijke review van Disco Elysium, met nieuwe gedachtes over de toevoegingen uit The Final Cut-editie en over de console-port.

Slingerend en struikelend over mijn eigen voeten raap ik één groene, krokodillenleren schoen van de grond. De andere is spoorloos. Ik kijk naar de plafondventilator en zie een spuuglelijke stropdas aan een van de wieken hangen. Als ik hem probeer te pakken, word ik overladen door een diepgewortelde vrees. Wíl ik de stropdas wel? Het zweten breekt mij uit, maar als ik mijzelf schrap zet en de stropdas van de wiek grijp, weet ik dat ik de juiste keuze heb gemaakt.

Onwetend en capabel

Disco Elysium is een van de meest bijzondere games die ik ooit heb gespeeld. Bovenstaand voorbeeld is een van de vele absurde situaties waarin het hoofdpersonage een impasse bereikt die zich voor het overgrote deel in zijn hoofd afspeelt. Soms gaat het om iets onbenulligs als een stropdas – of niet, want even later begon de stropdas tegen me te praten – en andere keren sta je voor kwesties over racisme, politieke voorkeuren en filosofische inzichten.

De game zet je in de schoenen van een labiele dronkaard die vaker een gesprek met zijn eigen psyche voert dan met zijn directe omgeving. Dialogen lijken rechtstreeks uit een LSD-trip te komen, aangezet door een of meerdere emoties die op dat moment het meest getriggerd raken. Hier zit een heus RPG-systeem achter, inclusief dobbelstenen, levels en uitrusting, en dat allemaal overgoten door een noir-detective sausje. Hoe vreemd dat ook klinkt.

Als de dronkaard die je bent ontdek je de wereld vrij letterlijk omdat je jouw geheugen bent kwijtgeraakt. Alcohol, mentale issues of misschien toch echt een LSD-trip; wat het ook is, je moet je stappen traceren om tot de waarheid te komen achter een moordzaak. Dit vertaalt zich uitstekend naar jouw ervaring als speler. Je bevindt je op hetzelfde, onwetende niveau als het hoofdpersonage en dat versterkt het mysterie, maar vooral ook de zoektocht naar wie jij echt bent.

Emoties als vaardigheden

Dat mag je ook helemaal zelf weten. De keuzes die je in de dialogen hebt, zijn tekenend voor hoe het hoofdpersonage zichzelf identificeert, van sombere uitingen over de (on)zin van het leven tot de volste overtuiging dat karaoke de beste manier is om jezelf kenbaar te maken. Het klinkt nu absurd, maar de dialogen raken regelmatig de menselijke kern. Emoties worden niet geschroomd; beter nog, ze vormen de basis van de gameplay.

Elke handeling die je doet of gedachte die je hebt vindt zijn oorsprong in een van de vier hoofdvaardigheden: Intellect, Psyche, Physique en Motorics. Elk van deze is opgedeeld in zes onderliggende vaardigheden, dus vierentwintig in totaal, die op een of andere manier bepalen hoe jouw personage op de wereld reageert, zij het actief of reactief. In een playthrough koos ik bijvoorbeeld een emotioneel personage met een hoge Empathy, Suggestion en Inland Empire (lees: onderbuikgevoel). De meeste gebeurtenissen in de game werden daardoor uitgediept met gedachten of dialoogopties die berust waren op voorgevoelens en sociale inzichten. In een latere playthrough beruste ik mij juist volledig op mijn lichaamsbouw, waardoor mijn zoektocht werd gedreven werd door rauwe, ongefilterde gedachtes over fysieke bekwaamheid. En drugs, vooral veel drugs.

Met ruim twintig vaardigheden en nooit genoeg punten om ze allemaal te beheersen, kun je in Disco Elysium flink variëren in speelstijl. Logica, blinde woede, perceptie, redenering, huiveringen; alles komt langs, verpakt in een compleet menselijke mix. Dit hanteer je in een simpel, door table-top games geïnspireerd dobbelsysteem: hoe meer punten een vaardigheid heeft, hoe hoger de kans dat je slaagt in een gedachte of handeling van die vaardigheid. De kans wordt telkens beïnvloed door de rol van twee dobbelstenen, dus met wat geluk kun je zelfs in je zwakkere vaardigheden nog slagen.

Vision quests

Het dobbelsysteem is gelukkig tamelijk onzichtbaar, met aanvullende informatie verstopt achter de nodige tooltips in jouw inventory. Het verhaal is naast een detective ook een diepgaande zoektocht in de psyche van de mens en om dat met cijfers aan banden te leggen klinkt nogal tegenstrijdig. Door die cijfers grotendeels achter de schermen te berekenen, weet Disco Elysium naadloos gameplay en narratief te combinerem. Geen enkele keer voelde ik mij onderbroken omdat er een plotse check in de gebeurtenissen verscholen zat, meestal omdat die check juist het begin is van een onderliggende kwestie.

Een voorbeeld: in een afgelegen tweedehandszaakje raakte ik in gesprek met de eigenaar, die in zijn antwoorden wat afwezig reageerde. Door een semi-onzichtbare Empathy check leerde ik dat er meer aan de hand was; de eigenaar was aan het trippen op drugs. Een daaropvolgende Electrochemistry check leidde mijn gedachten tot: ‘Verhip, geef mij wat hij heeft!’, wat het gesprek op een ander pad bracht. Als ik minder punten in die vaardigheden had gestoken, had ik nooit geweten wat ik mistte. De game zit barstensvol zulke verrassingen, waardoor elke playthrough je tot andere inzichten en zelfs unieke missies brengt.

The Final Cut breidt deze herspeelbaarheid nog verder uit. In de oorspronkelijke game moet je in menig dialoog jouw politieke voorkeuren kenbaar maken, die netjes worden bijgehouden in de statistieken. Ben je bijvoorbeeld gek op geld en laat je dat aan iedereen weten, dan bestempelt de game je als Utraliberaal. In The Final Cut levert dit je een unieke quest op die deze ideologie verder verkent met gloednieuwe NPC’s.

Hoewel Disco Elysium je veel vrijheid biedt in jouw keuzes – je kunt bijvoorbeeld zowel een moralist als een fascist zijn – kun je maar één vision quest per playthrough doen, dus wees daarop voorbereid. Je hebt hier gelukkig enkele in-game dagen voor, een periode waarin je waarschijnlijk al besloten hebt wat voor onconventionele agent jij bent. Het mooie aan deze missies is dat de opbouw van deze ideologieën beloond worden. In de oorspronkelijke game werd simpelweg een tellertje bijgehouden als je een voorkeur uitsprak, maar door de missie te voltooien geef je daar daadwerkelijk waarde aan. En wees niet bang, of je nu communist of liberaal bent, elke optie is zo absurd als maar kan zijn.

Luisterboek

De dialogen van Disco Elysium zijn een ode aan het schrijversvak. In elk gesprek is wel een zaadje te vinden dat zich ontpopt in een web aan mogelijkheden en interessante gedachten. Die zijn regelmatig zo eigenzinnig en vaag dat een afgesloten gesprekslijn door een mislukte check niet vervelend voelt. Beter nog: falen in een vaardigheid speelt je vaak mee in een ongezonde gedachte, resulterend in fysieke of mentale schade of, maar ook in (on)gemakkelijke sociale situaties. Naast dat dit soms pijnlijk realistisch is, zorgt dit ‘falen’ voor unieke situaties die je anders niet had gekregen.

In The Final Cut wordt dit schrijfwerk bijgestaan door bijna volledig ingesproken rollen. Zo zit je niet de helft van de tijd naar het scherm te staren, maar kun je jouw blik op oneindig zetten terwijl je de zeer verschillende stemmen tot je laat komen. Het moet gezegd worden dat sommige stemmen afwijken van de originele versie, ongetwijfeld doordat sommige acteurs niet meer beschikbaar waren, maar de vervangende stemacteurs doen een meer dan prima vertolking van de personages. Een voorbeeld is de uiterst irritante knul Cuno. Zijn originele stem leek opgenomen te zijn in een slecht geïsoleerde schuur en hoewel de nieuwe stem net zo sterk zijn rebelse natuur tot leven brengt, dwingt die je gelukkig niet meer je volume zachter te zetten.

Een nog veel betekenisvollere toevoeging is echter jouw gedachtestem. Hiervoor heeft ontwikkelaar ZA/UM de jazzartiest Lenval Brown ingeschakeld, die je met zijn diepe zwoele stem op meeneemt in de dikwijls chaotische mijmeringen van het hoofdpersonage. Deze toevoeging verheft de game bijna letterlijk van een leeservaring naar een luisterboek. Nu al is online te lezen dat veel mensen zich zoveel sterker verbonden voelen met de wereld doordat ze hem horen, in plaats van alleen te lezen.

Vind je het nou alsnog jammer dat Brown al deze gedachtes inspreekt – bijvoorbeeld omdat je voor elke gedachte al een unieke stem had ingebeeld – dan kun je de voice-acting altijd terugzetten naar de originele instelling. Dat voorkomt ook de momenten waarop een npc alsnog niet is ingesproken, terwijl bijvoorbeeld jouw metgezel Kim Kitsuragi dat wel volledig is, wat resulteert in dialogen die wisselen tussen stem en stilte. Toch gebeurt dit zo weinig dat het eigenlijk niet opvalt, zeker niet als je dit afzet tegen de enorme meerwaarde van de ingesproken npc’s bieden. De wereld van Martinaise was al magisch, nu is het simpelweg betoverend.

Literaire ervaring

De vrijheid die de game je biedt op gebied van personagecreatie wordt gereflecteerd in de wereld – of beter gezegd, de stad Revachol – waarin je speelt. Je kunt alle kanten op. Of je nu direct de moordzaak gaat onderzoeken of op zoek gaat naar een pakje sigaretten om je dwingende psyche te sussen, alles leidt tot nieuwe missies, netjes bijgehouden in een logboek. Deze leiden regelmatig naar nieuwe Thoughts, een mechaniek die je bonussen geeft op vaardigheden door er een tijdje ‘over na te denken’.

Alles wat Disco Elysium biedt geeft een blijk van diepte, vrijheid en storytelling. Dat geeft elk gesprek, elke situatie en elke zoektocht die het brein van het hoofdpersonage creëert een bevredigend element, zij het omdat het je aan het denken zet of je gewoon even hardop kunt lachen. Dit is een game waarover is nagedacht, een die meer wegheeft van een mengeling tussen een choose-your-own-adventure en een literair verhaal dan van een game.

Consoleversie

Door de gratis update naar The Final Cut is Disco Elysium op de pc een meesterwerk. Dit is (nog) niet te zeggen over de consoleversies. Hoewel de gameplay netjes is vertaald naar de controller, wordt het gauw duidelijk dat het rondlopen in de fraai getekende omgevingen ontworpen is rond de finesse van een muis. Met het controllerpookje had ik regelmatig moeite langs obstakels te komen en zat ik zelfs eens vast in een trappenhuis, omdat het personage om een of andere reden een trede als ontoegankelijk beschouwde.

Een andere eigenaardigheid is dat je soms meermaals op een object moet klikken voordat die het dialoogscherm activeert. Dit is vooral onhandig. Wat wél lichtelijke gamebrekend is, is dat sommige objecten simpelweg niet te activeren zijn. Zonder spoilers weg te geven, betekent dit dat je een bepaald voorwerp gewoonweg niet kan krijgen. Dit houdt je niet tegen van de game uitspelen, maar het is allesbehalve leuk voor een uiterst bekwame detective die vinkjes achter al zijn taken wil hebben (zoals ondergetekende). Nu moet je dit commentaar met niet als afkeuring lezen, want ontwikkelaar ZA/UM heeft al laten weten dat patch 1.2 al deze problemen oplost. Spreken ze daarmee de waarheid, dan is er praktisch geen verschil tussen de pc- en consoleversie.